Γράφει ο Αναστάσιος Σιάτρας, Διδάκτορας Παιδαγωγικής στο ΑΠΘ

Από τις 2 Μαρτίου έως τις 3 Απριλίου του 2015 διενεργείται στην Ελλάδα η διεθνής έρευνα PISA, που ως αρκτικόλεξο προκύπτει από τον αγγλικό τίτλο Programme International for Students Assessment (Διεθνές Πρόγραμμα Αξιολόγησης Μαθητών). Τα σχολεία του νομού μας που έχουν επιλεγεί από το Υπουργείο Παιδείας για να συμμετέχουν στην έρευνα είναι το 1ο Γυμνάσιο Μουζακίου και το 2ο ΓΕΛ Καρδίτσας. Η έρευνα διενεργείται ανά τριετία, την Άνοιξη, σε τρία γνωστικά αντικείμενα: Γλώσσα (κατανόηση κειμένου), Μαθηματικά και Φυσικές Επιστήμες. Τα αποτελέσματά της παρουσιάζονται τον Δεκέμβριο της επόμενης χρονιάς. Δηλαδή, τα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας θα ανακοινωθούν τον Δεκέμβριο του 2016.

Η έρευνα PISA δεν απουσιάζει από το δημόσιο λόγο. Αντίθετα, την περίοδο που ανακοινώνονται τα αποτελέσματά της πολλαπλασιάζονται τα δημοσιεύματα που εστιάζουν στην αναποτελεσματικότητα του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος, δίχως όμως να γίνεται ουσιαστική μελέτη των αποτελεσμάτων της έρευνας για να κατανοηθούν οι προκλήσεις που θα πρέπει να αντιμετωπιστούν στο εκπαιδευτικό σύστημα. Στόχος της παρούσας δημοσίευσης είναι να παρουσιαστούν συνοπτικά τρεις μύθοι (κοινωνικο-οικονομικός μύθος, εκπαιδευτικός μύθος και γνωσιακός μύθος) που καλλιεργούνται στο δημόσιο λόγο γύρω από την PISA.

Ο πρώτος μύθος αναδεικνύει την αλληλεπίδραση της παγκοσμιοποίησης με τον νεοφιλελευθερισμό. Ο κοινωνικο-οικονομικός αυτός μύθος υποστηρίζει ότι η έρευνα PISA εστιάζει στη διαμόρφωση των κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών που καλύπτουν τις ανάγκες της ανταγωνιστικότητας στην οικονομία της αγοράς. Ο μύθος αυτός τροφοδοτείται από το στοιχείο ότι η έρευνα PISA, στα πλαίσια της παγκοσμιοποίησης, αναδεικνύει ένα πολιτισμικό παράδοξο στο χώρο της εκπαίδευσης. Από τη μια, προβάλλονται οι διαφοροποιήσεις των εθνικών εκπαιδευτικών πολιτικών και, από την άλλη, αξιοποιούνται τα διαφορετικά αυτά στοιχεία στη διαμόρφωση ενός ευρύτερου διεθνούς εκπαιδευτικού πλαισίου. Με άλλα λόγια, από τα αποτελέσματα της έρευνας PISA αναδεικνύονται εκπαιδευτικές προκλήσεις που θα πρέπει να αντιμετωπιστούν από τις χώρες, με κοινές προσπάθειες, σε επίπεδο εθνικών εκπαιδευτικών πολιτικών. Αυτού του είδους η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση δεν μπορεί να επιβληθεί, μεταφέροντας μεταρρυθμιστικές πρακτικές ολικά ή μερικά από μια χώρα σε άλλη, αντικαθιστώντας την υπάρχουσα εθνική εκπαιδευτική πολιτική με μια εισαγόμενη. Αλλά, είναι σημαντικό να εξεταστούν οι ιδέες και πολιτικές χωρών με επιτυχημένα εκπαιδευτικά συστήματα, όπως και οι εκπαιδευτικές αποτυχίες άλλων χωρών όταν γίνονται προσπάθειες αυτές να αντιμετωπιστούν, εστιάζοντας στη διαμόρφωση μιας εκπαίδευσης που να απευθύνεται σε όλα τα παιδιά με στόχο την ενίσχυση της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτισμικής ευημερίας των πολιτών.

Ο δεύτερος μύθος έχει εκπαιδευτικές προεκτάσεις. Στον μύθο αυτό καλλιεργείται η αντίληψη ότι στόχος της PISA είναι η ιεράρχηση των εκπαιδευτικών συστημάτων με στόχο τη διαμόρφωση ενός ανταγωνιστικού και εξεταστικο-κεντρικού προτύπου εκπαίδευσης. Στο σημείο αυτό σημειώνεται ότι ο δημόσιος λόγος στην Ελλάδα αναφορικά με τα αποτελέσματα της έρευνας PISA επικεντρώνεται στην ύπαρξη μόνο του στοιχείου ότι η Ελλάδα κατατάσσεται στις τελευταίες θέσεις των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά και εκείνων που συμμετέχουν στον Οικονομικό Οργανισμό για τον Συντονισμό και την Ανάπτυξη. Δεν έχει, όμως, αναδειχθεί το γεγονός ότι τα αποτελέσματα της PISA δείχνουν ότι το εκπαιδευτικό σύστημα στη χώρα μας εντείνει την κοινωνική, οικονομική και πολιτισμική ανισότητα μεταξύ των παιδιών. Αντίστοιχα ευρήματα προκύπτουν και από παλιότερες εκπαιδευτικές έρευνες. Στο πλαίσιο της «Κοινωνίας της Γνώσης», η εκπαίδευση είναι απαραίτητο να διασφαλίζει ισότιμα υψηλά εκπαιδευτικά αποτελέσματα σε όλα τα παιδιά. Αυτό προϋποθέτει η εκπαίδευση να ιδωθεί ευρύτερα από τον τομέα της οικονομίας -ο οποίος τομέας είναι βέβαια σημαντικός παράγοντας στη διασφάλιση της κοινωνικής ευημερίας- και να προσανατολιστεί στην καλλιέργεια γνώσεων και ικανοτήτων σε όλα τα παιδιά.

Ο τρίτος μύθος είναι γνωσιακός και αναπαράγει το επιχείρημα ότι η μεθοδολογία της PISA δήθεν εστιάζει στην καλλιέργεια δεξιοτήτων και όχι στη γενική μόρφωση των παιδιών. Αυτός ο μύθος τροφοδοτείται από το στοιχείο ότι η εστίαση των ερευνών για την αποτελεσματικότητα των εκπαιδευτικών συστημάτων μετακινείται από το πεδίο της διδασκαλίας στο πεδίο της μάθησης. Η μετακίνηση αυτή προκύπτει από τη δημόσια απαίτηση για τη διασφάλιση ισότιμων υψηλών εκπαιδευτικών αποτελεσμάτων σε όλα τα παιδιά και αποτέλεσμά της είναι να αναδειχθούν πολύπλοκες συσχετίσεις του κοινωνικού, οικονομικού και πολιτισμικού υποβάθρου των παιδιών με την επίδοσή τους στα γνωστικά αντικείμενα που εξετάζονται στην έρευνα PISA. Με άλλα λόγια, από τα αποτελέσματα της PISA προκύπτει ότι η διασφάλιση ισότιμων μαθησιακών αποτελεσμάτων σε όλα τα παιδιά προϋποθέτει την αξιοποίηση του πολιτισμικού υποβάθρου που τα παιδιά «κουβαλούν» στο σχολείο. Προϋπόθεση, δηλαδή, είναι η αξιοποίηση των διαφορετικών τρόπων με τους οποίους οι μαθητές και οι μαθήτριες μαθαίνουν, αλλά και η ανάδειξη των καθημερινών εμπειριών και ενδιαφερόντων των παιδιών στο πλαίσιο της σχολικής εκπαίδευσης, εμπλουτίζοντας με αυτό τον τρόπο το εκπαιδευτικό σύστημα με στοιχεία που να αφορούν την καθημερινή ζωή των παιδιών.

Η παρούσα δημοσίευση στοχεύει σε μια πρώτη παρουσίαση των τριών μύθων γύρω από την έρευνα PISA. Σε καμιά περίπτωση δεν αποτελεί μια ολοκληρωμένη κριτική προσέγγιση των μύθων, λόγω της σύντομης έκτασής της. Αυτό, όμως, δεν αποδυναμώνει το επιχείρημα του άρθρου που υποστηρίζει ότι η δημοκρατία αποδυναμώνεται όταν το εκπαιδευτικό σύστημα δεν προετοιμάζει τους πολίτες να συμμετέχουν ενεργά στις δημοκρατικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων και δεν τους εξοπλίζει με γνώσεις και ικανότητες που θα τους κάνει ικανούς να αξιολογούν και να αντιμετωπίζουν τα προβλήματα στην καθημερινή τους ζωή.

Αναστάσιος Σιάτρας

Διδάκτορας Παιδαγωγικής στο ΑΠΘ, E-mail: asiatras@auth.gr