άρθρο του Γιάννη Γεννάδιου

Πολλά επιτεύγματα τεράστιας σημασίας έχουν σημαδέψει τη σύγχρονη ευρωπαϊκή ιστορία, συμπεριλαμβανομένων της δημιουργίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, την επέκταση της δημοκρατίας στην ανατολική Ευρώπη, την ενοποίηση του γερμανικού κράτους, την εγκατάσταση και συνεχή βελτίωση των εθνικών συστημάτων υγείας και την ισχυροποίηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Όλα αυτά συνοδευόμενα από μια ταχύτατα αναπτυσσόμενη οικονομία, βασισμένη στην παραγωγή και στη στήριξη των βιομηχανικών υποδομών οι οποίες είχαν υποστεί καταστροφικά πλήγματα κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.

Εάν αναλογιστούμε τις θέσεις κρατών της Ασίας ή της Λατινικής Αμερικής, ας πούμε τη δεκαετία του 1950, και τις σχετικές θέσεις που σήμερα κατέχουν στην παγκόσμια οικονομία θα διαπιστώσουμε τεράστιες μεταβολές. Αυτό βέβαιο ιστορικά δεν είναι παράδοξο. Οι ρόλοι των διάφορων περιοχών του πλανήτη μας μεταβάλλονται ανά ιστορική περίοδο. Αυτό που είναι εντυπωσιακό όμως, είναι τα προβλήματα που έχει να χειριστεί η Ευρώπη της τελευταία δεκαετία, ιδιαίτερα δε τα τελευταία τρία χρόνια της μεγάλης κρίσης. Υπάρχει μεγάλη συζήτηση σχετικά με το πώς η Ευρώπη θα καταφέρει να ξεφύγει από αυτή την οικονομική αταξία και το πολιτικό χάος που επικρατεί στους κόλπους της. Ακόμη όμως και αν δεν έχει αποφασίσει τι είναι αυτό που πρέπει να κάνει οφείλει να κοιτάξει πίσω και να ξεκαθαρίσει σύντομα αυτά που σίγουρα δεν πρέπει να κάνει.

Η Ευρωπαϊκή ενοποίηση είναι ένα παλιό όνειρο. Δεν είναι αρχαίο, μιας και οι πρόγονοί μας από εποχής Μεγάλου Αλεξάνδρου προτιμούσανε να συνομιλούνε με τους λαούς της Ανατολής παρά με Βίκινγκς και Γότθους. Το ίδιο και ο Ιούλιος Καίσαρας. Προτιμούσε τους Αιγύπτιους ακόμη και από τους εποίκους της Βόρειας Ιταλίας. Μπορεί λοιπόν το όνειρο να μην εκτείνεται τόσο μακριά, σίγουρα όμως δεν είναι κάτι πολύ νέο.

Η ιδέα της ευρωπαϊκής ενοποίησης ωρίμασε στο τέλος των δυο πολέμων, μάλλον περισσότερο ως ανάγκη παρά ως επιθυμία. Η υπέρτατη προτεραιότητα της ενοποίησης δεν ήταν φυσικά η νομισματική ή οικονομική ένωση αλλά μια ομοσπονδία που θα εγκαθίδρυε ένα πνεύμα πολιτικής συνεργασίας, επομένως την αποφυγή μελλοντικών πολέμων και την εμπέδωση πνεύματος ειρήνης. Το γεγονός ότι την πολιτική ενοποίηση θα ακολουθούσε αναγκαστικά και η οικονομική ή η νομισματική μπορεί να εξηγήσει σε μεγάλο βαθμό τη διαφορά των αντιλήψεων άρα και κομμάτι της ευρωπαϊκής κρίσης. Με άλλα λόγια, η Ευρώπη δεν επιθυμούσε αρχικά τίποτα άλλο παρά εσωτερική ηρεμία. Όσα σήμερα συμβαίνουν στο πεδίο της οικονομίας απλά ξεπερνούν κατά πολύ την ιδέα της ευρωπαϊκής ενοποίησης.

Υπάρχει ένα σημείο το οποίο αν και έχει εξαιρετική σημασία λείπει από πολλές αναλύσεις. Τα προβλήματα που δημιουργούνται στην ευρωζώνη κατά την χάραξη νομισματικής και οικονομικής πολιτικής οφείλονται κυρίως στο ότι δεν έχει προηγηθεί η πολιτική ενοποίηση. Έτσι ανακύπτουν συνεχώς σοβαρές διαφορές μεταξύ των λαών διαφορετικών χωρών. Η αλληλουχία ήταν λανθασμένη. Η πολιτική ενοποίηση δεν είναι δυνατό να ακολουθήσει την οικονομική ή νομισματική. Έπρεπε να προηγηθεί. Αυτό είναι ένα σημείο που μπορεί να μας βοηθήσει να ερμηνεύσουμε ουσιαστικά την ευρωπαϊκή κρίση.

Δεν υπάρχει κάποιο παράδοξο ή κάτι που να μας γεννά έκπληξη σχετικά με τα προβλήματα των ισοζυγίων και τις υπόλοιπες οικονομικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι χώρες του νότου, δεδομένης της αδυναμίας ευελιξίας που επιβάλλουν οι αυστηροί περιορισμοί στην ευρωζώνη. Η συνεπαγόμενη κρίση αφορά σε απαιτήσεις για πολύ μεγάλες περικοπές στον τομέα των κοινωνικών παροχών, κάτι που αποτελεί σημείο τριβής και έχει χωρίσει την Ευρώπη στα δυο. Έτσι έχουν μεγιστοποιηθεί οι διαφορές και οξυνθεί οι αντιθέσεις όχι μόνο σε πολιτικό αλλά και σε κοινωνικό επίπεδο με αποτέλεσμα επιθέσεις με μειωτικούς ή απαξιωτικούς χαρακτηρισμούς που αναπαράγουν την ένταση και εκτείνονται από τους «τεμπέληδες» Έλληνες ως τους «τοκογλύφους» Γερμανούς.

Το κόστος της αποτυχίας της οικονομικής πολιτικής εκτείνεται πέρα από τις δραματικές στατιστικές της ανεργίας, της μείωσης του οικογενειακού εισοδήματος και της φτώχιας. Απειλεί το ευρωπαϊκό ιδεώδες. Όσοι πίστευαν στη νομισματική ενοποίηση ως το πρώτο βήμα της ενωμένης Ευρώπης, τώρα θα πρέπει να αναθεωρήσουν. Η έλλειψη πολιτικής ενοποίησης οδηγεί στην υπονόμευση της φιλίας και αδελφοσύνης μεταξύ των λαών με άμεση συνέπεια την υπονόμευση της οικονομικής πολιτικής.

Πορτογάλοι και Ισπανοί διαδηλώνουν κατά των μέτρων λιτότητας. Τα μνημόνια σε Πορτογαλία και Ιρλανδία δεν απέδωσαν αυτά που ανέμεναν οι εμπνευστές τους. Η ελληνική κρίση έχει τις ιδιαιτερότητές της, αλλά η σημερινή κρίση στην Ευρωζώνη οφείλεται στην ελαττωματική αρχιτεκτονική του ευρωσυστήματος. Ο διαχωρισμός μεταξύ δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής θα υπονομεύει μόνιμα το ευρώ. Όσοι δεν αποδεχτούν την πραγματικότητα θα φορτωθούνε με την ιστορική ευθύνη των αποφάσεων που θα οδηγήσουν στο τέλος της ευρωζώνης. Μπορεί το τέλος αυτό να μην οδηγήσει στο τέρμα του ονείρου της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, πιστεύω όμως ότι θα αποτελέσει την έναρξη της αντίστροφης μέτρησης.

Το πολιτικό έλλειμμα στο σχεδιασμό της ευρωζώνης είναι αυτό που καταδικάζει σε αποτυχία κάθε πρόγραμμα παρόμοιο με αυτό που εφαρμόζεται στη χώρα μας. Από οικονομικής άποψης, ο κύριος σκοπός του προγράμματος που σήμερα εφαρμόζεται είναι η εξαγορά χρόνου, με την ελπίδα ότι τα προβλήματα θα εξαφανιστούν κάποια στιγμή στο μέλλον ως διά μαγείας. Το πρόβλημα όμως της ευρωζώνης δεν είναι πρόβλημα κρατικού χρέους. Η σημερινή κρίση του ευρώ ξεκίνησε με τις δυσκολίες που αντιμετώπισε η ελληνική κυβέρνηση στο να μετακυλήσει ληξιπρόθεσμα χρέη, μια εξέλιξη που προκάλεσε μετάδοση της κρίσης στις άλλες περιφερειακές οικονομίες της Ευρωζώνης. Καμία από τις υπόλοιπες χώρες της περιφέρειας της ευρωζώνης δεν αντιμετώπιζαν προβλήματα χρέους ανάλογα με αυτά της Ελλάδας. Αν το πρόβλημα ήταν λοιπόν απλά πρόβλημα χρέους, τώρα θα είχε λυθεί, μιας και η χώρα μας αντιπροσωπεύει μόνο το 2% της ευρωπαϊκής οικονομίας.

Η λύση στην κρίση του ευρώ βρίσκεται στην οικονομική πολιτική της Γερμανίας και στη μεταρρύθμιση του ευρωπαϊκού οικοδομήματος και όχι στην αύξηση των μέτρων λιτότητας στις χώρες της περιφέρειας. Ελλείψει ουσιαστικής πολιτικής ενοποίησης και ως εκ τούτου ομόθυμης βούλησης για μεταρρυθμίσεις, η κρίση στην ευρωζώνη θα επιδεινωθεί, με δραματικές επιπτώσεις τόσο για την Ευρώπη όσο και για την παγκόσμια οικονομίας στο σύνολό της.